دندان عقل چیست؟

دندان عقل، آخرین دندانی است که در دهان هر فرد رشد می‌کند و فرآیند رشد دندان‌ها را به پایان می‌رساند. این دندان‌ها، که شامل چهار دندان هستند، در پشت دندان‌های آسیاب و در هر دو طرف فک بالا و پایین انسان قرار می‌گیرند. معمولاً این دندان‌ها بین سنین ۱۷ تا ۲۵ سالگی رشد کامل می‌کنند. با این حال، این معنا را ندارد که دندان عقل در همه افراد به طور کامل رشد کرده و قابل رویت است. در واقع، دندان عقلی که قابل مشاهده نیست، به عنوان دندان عقل نهفته شناخته می‌شود.

عموماً دندان‌های عقل قادر به رشد صحیح نیستند و تأثیری بر دندان‌های دیگر دارند. گاهی اوقات این دندان‌ها فشاری روی ریشه‌های دندان‌های آسیاب اعمال کرده و درد شدیدی را ایجاد می‌کنند. همچنین، عدم کامل بروز دندان‌های عقل از لثه می‌تواند دردناک باشد و موجب ناراحتی شدید بیمار گردد.

بعضی از افراد در وضعیت عادی با دندان عقل خود مشکل ندارند و تنها هنگام جویدن مواد غذایی و فشار بر روی آنها احساس درد می‌کنند. در مورد دندان‌های نهفته نیز، یک مشکل شایع این است که باکتری‌ها و ذرات غذایی می‌توانند در لبه دندان‌های عقل گیر کنند و به مرور زمان باعث ایجاد پلاک (رسوبات اطراف دندان که بی‌رنگ یا به رنگ زرد کمرنگ است) شوند که می‌تواند مشکلات زیادی ایجاد کند.

دندان عقل، آخرین دندانی است که در هر قوس فکی انسان قرار می‌گیرد. این دندان‌ها معمولاً در اواخر دوره نوجوانی تا دوره جوانی، به‌طور معمول بین ۱۸ تا ۲۵ سالگی، در دهان ظاهر می‌شوند. با این حال، زمان ظهور دندان عقل در افراد مختلف ممکن است متغیر باشد.

دندان عقل، سومین و آخرین دندان در دندان‌های آسیای بزرگ است که در دهان انسان رشد می‌کند. این دندان را دندان آسیای سوم یا دندان مولار سوم (M3) نیز می‌نامند.

دندان‌های عقل نهفته

در صورتی که فضای کافی برای رشد طبیعی دندان عقل وجود نداشته باشد، این دندان‌ها ممکن است به دندان‌های دیگر گیر کنند و درون لثه نهفته شوند. دندان‌های عقل نهفته ممکن است باعث شلوغی و تأثیرگذاری بر روی دندان‌های دیگر شوند. در برخی موارد، به منظور ارتودنسی، این دندان‌ها حتی قبل از وقوع مشکلات، جراحان دندان‌پزشکی آن‌ها را برداشت می‌کنند، اگرچه این روش به طور کامل به عنوان یک روش علمی قابل قبول شناخته نمی‌شود. در صورتی که بهداشت دهان و دندان به خطر بیفتد، دندان عقل نهفته ممکن است مشکلات پوسیدگی را تجربه کند. همچنین، دندان‌های عقلی که تا حدی از لثه برون می‌آیند، می‌توانند به التهاب و عفونت در اطراف لثه‌ها منجر شوند که به آن پریکورونیت معروف است. برخی روش‌های درمان حفاظتی ممکن است برای برخی از موارد مفید باشند؛ اما در بیشتر موارد، دندان‌های عقل نهفته به عنوان راه حلی برای این مشکلات خارج می‌شوند، حتی قبل از وقوع مشکلات. برخی از سازمان‌ها و پژوهشگران باور دارند که پیشگیری از خطرات دندان‌های عقل نهفته بهتر است، از جمله سازمان بهداشت ملی بریتانیا و موسسه ملی بهداشت و مراقبت‌های پزشکی.

ویژگی‌های دندان‌های عقل متفاوت هستند. در فک بالا، آنها معمولاً دارای تاجی به شکل مثلث و ریشه‌هایی که به یکدیگر چسبیده‌اند، هستند. اما در فک پایین، دندان‌های عقل کوچکترین دندان‌های دائمی آسیای بزرگ هستند و ریشه‌های کوچکتری نسبت به معیار را دارند که معمولاً به یکدیگر چسبیده‌اند.

در علم دندان‌پزشکی، از چندین سیستم نشانه‌گذاری برای شناسایی دندان‌ها استفاده می‌شود. در سیستم پالمر/زیگموندی، دندان‌های عقل در فک بالا راست و چپ با نمادهای ۸┘ و └۸ نشان می‌دهند، در حالی که نمادهای ۸┐ و ┌۸ دندان‌های عقل در فک پایین را نمایان می‌کنند.

با توجه به سیستم نمادگذاری FDI، دندان مولار سوم در فک بالا سمت راست و چپ به ترتیب با شماره ۱۸ و ۲۸ شماره‌گذاری می‌شوند، و دندان مولار سوم در فک پایین نیز به ترتیب با شماره ۴۸ و ۳۸ نشان داده می‌شوند. طبق سیستم شماره‌گذاری جهانی، دندان‌های عقل در فک بالا سمت راست و چپ با شماره‌های ۱ و ۱۶ و دندان‌های عقل در فک پایین نیز با شماره‌های ۱۷ و ۳۲ شماره‌گذاری می‌شوند.

بطور کلی، بزرگسالان دارای دو دندان عقل در فک بالا و دو دندان عقل در فک پایین هستند که در مجموع چهار دندان عقل را تشکیل می‌دهند. اما تعداد این دندان‌ها ممکن است از صفر تا بیش از چهار دندان متغیر باشد. فراوانی و رویش این دندان‌ها در افراد با نژادهای مختلف متغیر است. به عنوان مثال، در بومیان تاسمانی، رویش دندان عقل بسیار نادر است، در حالی که بومی‌های مکزیک همواره دارای دندان عقل هستند. این تفاوت‌ها با ژن‌های PAX1 و MSX1 مرتبط هستند. همچنین، زمان رویش این دندان‌ها نیز در افراد مختلف متفاوت است. به عنوان مثال، رویش دندان عقل در نژادهای آفریقایی، زودتر از افراد آسیایی یا اروپایی رخ می‌دهد.

گاهی اوقات، به دلایلی از جمله دلایل ارثی، بیماری‌های دوران کودکی مانند کم‌خونی و راشیتیسم، عدم هماهنگی در رشد استخوان‌های فک نسبت به دندان‌ها و دلایل دیگر، دندان‌های عقل در دهان انسان به صورت نهفته باقی می‌مانند. همچنین، ممکن است بخشی از تاج دندان به طور ناقص در دهان ظاهر شود، که در این حالت به آن دندان عقل نیمه نهفته گفته می‌شود. این نوع دندان عقل، که از زمان رویش آن‌ها مدت زمانی طولانی گذشته و به خوبی در ردیف دندان‌های دیگر قرار نگرفته‌اند، ممکن است در بافت‌های نرم یا سخت دهان جا بگیرند.

دندان‌های عقل نهفته می‌توانند مشکلات مختلفی ایجاد کنند که عبارتند از التهاب بافت‌های نرم اطراف آن‌ها مانند بافت لثه و بافت فولیکول دندانی. این مشکلات اغلب در ارتباط با دندان‌های نیمه نهفته یا رویش‌یافته رخ می‌دهند. همچنین، وجود دندان‌های عقل نهفته ممکن است منجر به پوسیدگی دندان یا پوسیدگی نواحی مجاور دندان عقل شود. این وضعیت می‌تواند خطر صدمه به دندان‌های مجاور را افزایشدهد و اغلب باعث درد شدید در ناحیه مورد نظر می‌شود.

مشکلات دندان‌های عقل روییده، نهفته یا نیمه نهفته

۱. اثر فشاری و محدودیت فضا در قوس فکی یا رشد نادرست دندان عقل: این مشکلات می‌توانند باعث مشکلاتی مانند تحلیل ریشه دندان‌های دیگر، به ویژه دندان‌های آسیای دوم که به صورت افقی رشد می‌کنند، شوند.

۲. تشکیل کیست‌ها و تومورهایی با منشأ دندانی: دندان‌های عقل نهفته ممکن است باعث تشکیل کیست‌ها و تومورهایی با منشأ دندانی در اطراف خود شوند. این ضایعات ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند.

۳. ایجاد عفونت‌های دهان و دندان: حضور دندان‌های عقل نهفته می‌تواند منجر به عفونت‌های دهانی مانند پیوره (تجمع مایع در ناحیه دهان) و التهاب مغز دندان شود. این وضعیت‌ها ممکن است با ورم و بوی نامطبوع دهان همراه باشند.

۴. تضعیف استخوان فک: یک دندان عقل نهفته می‌تواند به علت فشاری که به استخوان وارد می‌کند، باعث تضعیف استخوان فک شود و استحکام مکانیکی آن را کاهش دهد. این ممکن است در برابر ضربه‌های وارد شده به دهان تأثیر منفی داشته باشد.

۵. نامنظم شدن و درهم‌ریختگی دندان‌های دیگر در فک: حضور دندان‌های عقل نهفته ممکن است باعث نامنظمی و درهم‌ریختگی دندان‌های دیگر در فک شود.

۶. دشواری در حفظ بهداشت دهان و دندان: دندان‌های عقل نهفته ممکن است به دلیل موقعیت نادرست و دسترسی محدود به آنها، مشکلاتی در حفظ بهداشت دهان و دندان ایجاد کنند. به همین دلیل، تمیزکاری و مسواک زدن آنها مشکل می‌شود.

به طور کلی، دندان‌های عقل روییده، نهفته یا نیمه نهفته ممکن است مشکلات مختلفی را به وجود آورند که نیاز به رسیدگی و درمان دارند. در صورتی که مشکلی در این زمینه دارید، بهتر است به از مشکلاتی که دندان‌های عقل روییده، نهفته یا نیمه نهفته می‌توانند ایجاد کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. تأثیر فشاری و محدودیت فضا در قوس فکی یا رشد نادرست دندان عقل: این مشکلات ممکن است به مشکلاتی مانند تحلیل ریشهٔ دندان‌های دیگر، به ویژه دندان‌های آسیای دوم در صورت الگوی رشدی نادرست (به صورت افقی) منجر شوند.

2. تشکیل کیست‌ها و تومورهای با منشأ دندانی: دندان‌های عقل نهفته ممکن است باعث تشکیل کیست‌ها و تومورهایی با منشأ دندانی در اطراف خود شوند. این ضایعات ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند.

3. ایجاد عفونت‌های دهان و دندان: وجود دندان‌های عقل نهفته می‌تواند به عفونت‌های دهانی مانند پیوره (تجمع مایع در ناحیه دهان) و التهاب مغز دندان منجر شود. این وضعیت‌ها ممکن است با ورم و بوی نامطبوع دهان همراه باشند.

4. تضعیف استخوان فک: یک دندان عقل نهفته ممکن است با تضعیف استخوان فک به علت فشاری که به استخوان وارد می‌کند، منجر به کاهش استحکام مکانیکی استخوان فک شود. این ممکن است در برابر ضربه وارد شده به دهان تأثیر منفی داشته باشد.

5. نامرتبی و درهم‌ریختگی بقیهٔ دندان‌های فک: وجود دندان‌های عقل نهفته می‌تواند باعث نامرتب شدن و درهم‌ریختگی دندان‌های دیگر در فک شود.

6. دشواری در حفظ بهداشت دهان و دندان: دندان‌های عقل نهفته ممکن است دشواری‌هایی در حفظ بهداشت دهان و دندان ایجاد کنند زیرا به دلیل موقعیت نادرست و دسترسی محدود به آنها، تمیزکاری و مسواک زدن آنها مشکل می‌شود.

به طور کلی، دندان‌های عقل روییده، نهفته یا نیمه نهفته ممکن است مشکلات مختلفی را ایجاد کنند که نیاز به رسیدگی و درمان دارند. در صورتی که مشکلی در این زمینه دارید، بهتر است به دندانپزشک مراجعه کنید.

عمل جراحی دندان عقل

عمل جراحی دندان عقل ممکن است همراه با عوارضی باشد. برخی از این عوارض عبارتند از:

1. عفونت در محل جراحی: هنگامی که دندان عقل از لثه بیرون می‌زند، زخمی در دهان شکل می‌گیرد. اگر عفونت در اثر جراحی دندان عقل درمان نشود، ممکن است به سایر بافت‌های بدن گسترش یابد.

2. حفره خشک: یکی از عوارضی که ممکن است پس از جراحی دندان عقل رخ دهد، حفره خشک است. این موضوع به معنی عدم تشکیل کافی خون و لعاب در محل جراحی است که می‌تواند باعث عفونت و درد شدید شود.

3. تورم صورت: در بسیاری از موارد، پس از جراحی دندان عقل، صورت فرد ممکن است تورم کند. این تورم معمولاً به مدت چند روز پس از جراحی ادامه می‌یابد و با تدابیری مانند استفاده از یخساران و داروهای ضد التهاب کاهش می‌یابد.

4. تریزموس: گاهی اوقات، بعد از جراحی دندان عقل، بیمار ممکن است برای مدتی نتواند دهان خود را به‌طور کامل باز کند. این وضعیت به علت تورم و التهاب عضلات فک و گیجی عصبی می‌تواند رخ دهد.

5. افتادگی پلک و ضعف عضلات صورت: یکی از عوارض نادر جراحی دندان عقل، تضعیف عضلات صورت و افتادگی پلک یک طرف صورت است. این موضوع نیازمند مراقبت‌های پزشکی بیشتر و بررسی دقیقتر است.

باید توجه داشت که تصمیم درباره جراحی دندان عقل بستگی به شرایط شخصی و توصیه پزشک شما دارد. اگر شکی وجود دارد که آیا باید دندان عقل خود را جراحی کنید یا خیر، بهتر است با یک پزشک مشاوره کنید.