عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به لبنیات

عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به لبنیات (Lactose Intolerance) به وضعیتی اشاره دارد که در آن بدن فرد قادر به هضم کامل قند موجود در شیر و فرآورده‌های لبنی نیست. این قند که لاکتوز نام دارد، به طور طبیعی در شیر و محصولات لبنی مانند پنیر، ماست و کره یافت می‌شود. ناتوانی در هضم لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که بدن به اندازه کافی آنزیم لاکتاز تولید نمی‌کند. آنزیم لاکتاز مسئول تجزیه لاکتوز به دو قند ساده‌تر به نام‌های گلوکز و گالاکتوز است. در صورت کمبود این آنزیم، لاکتوز هضم نشده در روده بزرگ باقی می‌ماند و می‌تواند منجر به علائمی مانند نفخ، شکم درد، اسهال و احساس سنگینی در شکم شود. ناتوانی در هضم لاکتوز یک مشکل نگران‌کننده نیست و با رعایت برخی نکات ساده قابل کنترل است. این اختلال در کودکان و بزرگسالان دیده می‌شود و محدودیت سنی ندارد.

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

لاکتوز، قند طبیعی موجود در شیر و فرآورده‌های لبنی، نقش مهمی در تغذیه انسان ایفا می‌کند. هضم این قند به واسطه آنزیمی به نام لاکتاز انجام می‌شود. کمبود یا نقص این آنزیم در بدن، منجر به اختلالی به نام عدم تحمل لاکتوز یا دشواری هضم لاکتوز می‌شود. در حالت طبیعی، لاکتاز در روده کوچک تولید شده و لاکتوز را به دو قند ساده‌تر به نام‌های گلوکز و گالاکتوز تجزیه می‌کند. گلوکز و گالاکتوز به عنوان منبع انرژی جذب بدن می‌شوند. اما در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، به دلیل کمبود آنزیم لاکتاز، این قند به طور کامل هضم نشده و به روده بزرگ منتقل می‌شود. در روده بزرگ، باکتری‌ها لاکتوز را تخمیر می‌کنند که این فرآیند منجر به تولید گاز و اسید شده و علائم گوارشی را به دنبال دارد.

عدم تحمل لاکتوز در نوزادان چیست؟

عدم تحمل لاکتوز در نوزادان، به ویژه نوزادان نارس، عارضه‌ای نسبتاً شایع است که به دلیل کمبود آنزیم لاکتاز در سیستم گوارشی آنها رخ می‌دهد. آنزیم لاکتاز مسئول هضم لاکتوز، قند موجود در شیر مادر و شیر خشک، است.

علل:

• نارس بودن: نوزادان نارس به دلیل تکامل نیافتگی سیستم گوارشی، ممکن است آنزیم لاکتاز کافی برای هضم لاکتوز شیر مادر یا شیر خشک را تولید نکنند.
• ژنتیک: در برخی موارد، عدم تحمل لاکتوز به دلیل نقص ژنتیکی در تولید آنزیم لاکتاز رخ می‌دهد.

علائم:

• بالا آوردن شیر به صورت پنیر یا ماست، ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت پس از مصرف شیر
• اسهال
• نفخ و دل‌درد
• بی‌قراری
• عدم وزن‌گیری مناسب

راهکارها:

• مصرف شیر خشک بدون لاکتوز: در صورت تشخیص عدم تحمل لاکتوز توسط متخصص اطفال، شیر خشک بدون لاکتوز جایگزین شیر مادر یا شیر خشک معمولی می‌شود.
• تغذیه با شیر مادر: در صورت تمایل مادر به ادامه شیردهی، می‌توان با مشورت پزشک، از مکمل‌های آنزیم لاکتاز استفاده کرد. این مکمل‌ها به هضم لاکتوز شیر مادر در روده نوزاد کمک می‌کنند.

علل عدم تحمل لاکتوز چیست؟

عدم تحمل لاکتوز به وضعیتی اشاره دارد که در آن بدن قادر به هضم کامل لاکتوز، قند اصلی موجود در شیر و فرآورده‌های لبنی، نیست. این عارضه به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود.

عدم تحمل لاکتوز اولیه:

• علت: افزایش سن
• مکانیزم: با افزایش سن، تولید آنزیم لاکتاز در روده کوچک به تدریج کاهش می‌یابد. این امر هضم لاکتوز را دشوار می‌کند و به بروز علائم عدم تحمل لاکتوز منجر می‌شود.
• شیوع: شایع‌ترین نوع عدم تحمل لاکتوز

عدم تحمل لاکتوز ثانویه:

• علت: بیماری‌های گوارشی مانند سلیاک، بیماری کرون و التهاب روده
• مکانیزم: این بیماری‌ها به روده کوچک آسیب می‌رسانند و تولید آنزیم لاکتاز را مختل می‌کنند.
• شیوع: کم‌تر شایع از نوع اولیه

علاوه بر دو نوع اصلی، موارد نادر دیگری نیز از عدم تحمل لاکتوز وجود دارد که به علل ژنتیکی یا نقص مادرزادی آنزیم لاکتاز مرتبط هستند.

علائم عدم تحمل لاکتوز چیست؟

شایع‌ترین این علائم عبارتند از:

• دل‌درد و گرفتگی شکم
• درد در ناحیه زیر شکم
• حالت تهوع
• نفخ و باد شکم
• اسهال

شدت و نوع علائم در افراد مختلف متفاوت است. این امر به میزان لاکتوز دریافتی و سطح تحمل فرد بستگی دارد. معمولاً علائم عدم تحمل لاکتوز در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت پس از مصرف لبنیات بروز می‌کنند. البته در موارد خاص، مانند وجود بیماری‌های زمینه‌ای یا مصرف مقادیر زیاد لاکتوز، ممکن است این علائم با تاخیر یا شدت بیشتری ظاهر شوند.

روش تشخیص این بیماری چگونه است؟

تشخیص عدم تحمل لاکتوز از طریق روش‌های مختلفی امکان‌پذیر است. هر کدام از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند.

۱. تست تنفس هیدروژن:

• مکانیزم: در این تست، میزان هیدروژن موجود در دم بیمار اندازه‌گیری می‌شود. باکتری‌های روده بزرگ، لاکتوز هضم نشده را تخمیر می‌کنند و در نتیجه هیدروژن تولید می‌شود. افزایش سطح هیدروژن در دم، نشان‌دهنده عدم تحمل لاکتوز است.
• مزایا: غیرتهاجمی، آسان و قابل انجام در مطب پزشک
• معایب: عدم دقت کافی در برخی موارد

۲. تست تحمل لاکتوز:

• مکانیزم: در این تست، پس از مصرف محلول لاکتوز، سطح گلوکز خون بیمار اندازه‌گیری می‌شود. هضم لاکتوز منجر به افزایش سطح گلوکز خون می‌شود.
• مزایا: دقت بالا
• معایب: نیاز به نمونه‌گیری خون و زمان‌بر بودن

۳. تست اسیدیته مدفوع:

• مکانیزم: در این تست، اسیدیته مدفوع بیمار اندازه‌گیری می‌شود. عدم هضم لاکتوز، منجر به افزایش اسیدیته مدفوع می‌شود.
• مزایا: غیرتهاجمی و آسان
• معایب: دقت کمتر نسبت به سایر روش‌ها

انتخاب روش مناسب تشخیص عدم تحمل لاکتوز به عوامل مختلفی از جمله سن بیمار، علائم و تشخیص پزشک بستگی دارد.

درمان عدم تحمل لاکتوز چگونه است؟

اصلی‌ترین راهکار، پیروی از یک رژیم غذایی مناسب و متعادل است. متخصصان گوارش توصیه می‌کنند:

• مصرف غذاهای حاوی لاکتوز در مقادیر کم: با این روش می‌توانید به تدریج میزان تحمل خود را نسبت به لاکتوز بسنجید و لیستی از غذاهای قابل هضم و غیرقابل هضم برای خود تهیه کنید.
• انتخاب جایگزین‌های مناسب: به جای لبنیات پرچرب، از لبنیات کم‌چرب یا بدون لاکتوز استفاده کنید. همچنین می‌توانید از منابع کلسیم و ویتامین D غیرلبنی مانند سبزیجات برگ سبز، بادام، ماهی و مکمل‌ها بهره ببرید.
• توجه به برچسب مواد غذایی: هنگام خرید مواد غذایی، به برچسب آنها دقت کنید و از وجود لاکتوز در ترکیبات آنها مطلع شوید.
• استفاده از مکمل‌های آنزیم لاکتاز: این مکمل‌ها به هضم لاکتوز در روده کمک می‌کنند و می‌توانند علائم عدم تحمل را کاهش دهند.

غذاهای حاوی لاکتوز چه چیزهایی هستند؟

• محصولات لبنی: شیر، پنیر، ماست، خامه، کره، بستنی و …
• غذاهای آماده: انواع سس و سوپ‌های آماده، غذاهای آماده منجمد و …
• محصولات حاوی فرآورده‌های شیری: بسیاری از غذاهای فرآوری شده مانند کیک، کلوچه، نان، پیتزا، سوسیس و کالباس و …

رژیم مناسب برای مبتلایان این بیماری

• شیر بدون لاکتوز: این شیرها با حذف آنزیم لاکتوز، برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز مناسب هستند.
• شیرهای گیاهی: شیر سویا، شیر جو دوسر و شیر بادام از جمله جایگزین‌های مغذی و خوش طعم شیر گاو هستند.
• غذاهای غنی از کلسیم: برای جبران کمبود کلسیم ناشی از حذف لبنیات، مصرف سبزیجات برگ سبز، حبوبات، بادام و کنجد توصیه می‌شود.
• مکمل کلسیم: در صورت نیاز، پزشک متخصص می‌تواند مصرف مکمل کلسیم را برای جبران کمبود این ماده معدنی ضروری تجویز کند.