سلول بنیادی چیست؟

همه انسان‌ها سفر شگفت‌ انگیز زندگی خود را از یک سلول واحد به نام زیگوت یا تخمک بارور شده آغاز می‌کنند. زیگوت با تقسیمات متعدد، سلول‌های جدیدی را به وجود می‌آورد که هر یک به سلول‌های تخصصی با عملکردهای خاص در بخش‌های مختلف بدن تبدیل می‌شوند. به عنوان مثال، گلبول‌های قرمز وظیفه‌ی حمل اکسیژن در خون را بر عهده دارند. سلول بنیادی، رمز تولد سلول‌های تخصصی است. این سلول شگفت‌انگیز، برخلاف سلول‌های تخصصی، تمایز نیافته است و به این معنی که می‌تواند به انواع مختلف سلول‌ها با عملکردهای متفاوت در قسمت‌های مختلف بدن تبدیل شود. سلول‌های بنیادی را می‌توان به عنوان مواد خام بدن در نظر گرفت. این سلول‌ها نقش حیاتی در تولید سایر سلول‌ها با عملکردهای تخصصی ایفا می‌کنند.

در شرایط مناسب، چه در بدن و چه در آزمایشگاه، سلول‌های بنیادی تقسیم می‌شوند و سلول‌های جدیدی به نام سلول‌های دختر را به وجود می‌آورند. سلول‌های دختر می‌توانند به دو دسته تقسیم شوند:

• سلول‌های بنیادی جدید: این سلول‌ها همانند سلول‌های مادر، توانایی تمایز به انواع مختلف سلول‌ها را دارند.
• سلول‌های تخصصی: این سلول‌ها تمایز یافته‌اند و وظایف خاص و مشخصی را در بدن بر عهده می‌گیرند.

سلول‌های بنیادی، تنها سلول‌های بدن هستند که می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های جدید تبدیل شوند. این توانایی منحصر به فرد، سلول‌های بنیادی را به ابزاری قدرتمند در زمینه پزشکی و تحقیقات تبدیل کرده است.

انواع سلول بنیادی

• سلول بنیادی جنینی

این سلول‌ها از جنین‌های سه تا پنج روزه، در مرحله‌ای که بلاستوسیست نامیده می‌شود، به دست می‌آیند. با توانایی شگفت‌انگیز خود برای تبدیل شدن به سلول‌های مختلف بدن، این سلول‌ها به عنوان “پرتوان” شناخته می‌شوند. سلول‌های بنیادی جنینی به دلیل توانایی بازسازی و ترمیم بافت‌ها و اندام‌های بیمار، در پزشکی نوین نقشی کلیدی ایفا می‌کنند.

• سلول بنیادی بالغ

در گوشه و کنار بدن، در اکثر بافت‌های بالغ، سلول‌های بنیادی بالغ پنهان شده‌اند. سلول‌های بنیادی مغز استخوان و بافت چربی، نمونه‌هایی از این دسته هستند. اگرچه سلول‌های بنیادی بالغ به اندازه سلول‌های بنیادی جنینی پرتوان نیستند، اما هنوز هم می‌توانند به انواع مختلفی از سلول‌های مشابه در بافت خود تبدیل شوند.

• سلول‌ های بالغ بازبرنامه‌ ریزی‌ شده

دانشمندان با نوای جادویی برنامه‌ریزی مجدد ژنتیکی، سلول‌های بالغ عادی را به سلول‌های بنیادی تبدیل می‌کنند. این سلول‌های بازبرنامه‌ریزی‌شده، امیدی نو برای درمان بیماری‌ها به ارمغان می‌آورند، زیرا می‌توانند جایگزینی برای سلول‌های بنیادی جنینی باشند و خطر پس زدن توسط سیستم ایمنی را کاهش دهند.

• سلول‌ های بنیادی پری‌ناتال

در مایع آمنیوتیک و خون بند ناف، سلول‌های بنیادی پری‌ناتال با توانایی تبدیل شدن به سلول‌های تخصصی، آواز حیات را می‌نوازند. مایع آمنیوتیک، کیسه‌ای محافظ برای جنین است که سلول‌های بنیادی ارزشمندی را در خود جای داده است.

کاربرد سلول‌ های بنیادی

درک رمز بیماری‌ ها

با مطالعه سلول‌های بنیادی که به سلول‌های تخصصی در استخوان‌ها، عضلات قلب، اعصاب و سایر اندام‌ها و بافت‌ها تبدیل می‌شوند، دانشمندان به درک عمیق‌تری از نحوه‌ی بروز بیماری‌ها دست پیدا می‌کنند.

بازسازی و ترمیم سلول ها

سلول‌های بنیادی می‌توانند به سلول‌های خاصی تبدیل شوند که برای بازسازی و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده یا بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سلول‌ها، امیدی نو برای درمان بیماری‌هایی مانند آسیب‌های نخاعی، دیابت نوع یک، پارکینسون، ALS، آلزایمر، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، سوختگی، سرطان و آرتروز به ارمغان می‌آورند. علاوه بر این، سلول‌های بنیادی پتانسیل رشد و تبدیل شدن به بافت‌های جدید را دارند که می‌توان از آن‌ها در پزشکی بازساختی (برای ترمیم یا جایگزینی بافت‌های آسیب‌دیده) یا پیوند استفاده کرد.

آزمایش داروهای جدید

قبل از مصرف داروهای جدید توسط بیماران، می‌توان از سلول‌های بنیادی برای آزمایش ایمنی و اثربخشی آن‌ها استفاده کرد. برای این منظور، سلول‌ها باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شوند که ویژگی‌های سلول‌های مورد هدف دارو را داشته باشند. به عنوان مثال، می‌توان با تولید سلول‌های عصبی، تاثیر یک داروی جدید را برای درمان بیماری‌های عصبی بررسی کرد.